Jakie prawa mają dzieci?

Truizmem jest stwierdzenie, że dzieci, jako istoty mniejsze i słabsze od dorosłych, wymagają specjalnej ochrony. Właśnie dlatego prawa dziecka są osobną kategorią wśród szerszego pojęcia, jakim są prawa człowieka. Każde dziecko, niezależnie od wieku, koloru skóry, płci, religii, niepełnosprawności czy statusu majątkowego ma swoje niezbywalne prawa. Są one chronione przez kilka aktów prawnych i muszą być respektowane przez dorosłych. Co więcej, prawo dziecka “do znajomości swoich praw” jest jedną z kategorii wymienianą przez najważniejszy akt prawny regulujący tę kwestię. Warto więc samemu poznać prawa dziecka i zaznajomić z nimi swoją pociechę.

TAK TO SIĘ ZACZĘŁO

Jeszcze całkiem niedawno, bo w XVIII w. dzieci nie miały swoich praw. Nie traktowano ich jako pełnowartościowych ludzi i uważano, że ich wychowanie wymaga surowej dyscypliny. Dopiero wraz z końcem tego stulecia dostrzeżono konieczność ochrony i opieki nad dziećmi. Do zmiany perspektywy przyczynił się przypadek Mary Ellen Wilson z Baltimore, która była regularnie bita przez swoją matkę. W 1874 r. pomocy udzielili jej działacze stowarzyszenia przeciw okrucieństwu wobec zwierząt (sic!). Historia małej Mary Ellen została szeroko nagłośniona i w ciągu następnych lat w samych Stanach Zjednoczonych założono kilkaset stowarzyszeń, które za cel postawiły sobie ochronę dzieci. W tym czasie również na terenie Europy zaczęły powstawać organizacje sprawujące pieczę nad porzuconymi, zaniedbanymi i bezdomnymi maluchami. Jednak dopiero w 1924 r. prawa dziecka zapisano w Deklaracji Genewskiej.

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA

Podstawowym dokumentem, który obecnie reguluje tę kwestię jest Konwencja o prawach dziecka[1], która została uchwalona 20 listopada 1989 r. przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych. Polska, choć jeszcze w 1978 r. przedłożyła Komisji Praw Człowieka ONZ pierwszy projekt konwencji, ratyfikowała ją w 1991 r. W myśl wspomnianego dokumentu dzieckiem jest każda istota ludzka w wieku poniżej osiemnastu lat (art. 1), która wymaga poszanowania tożsamości, godności i prywatności. Dziecko traktowane jest tu jako samodzielny podmiot, który ze względu na swą niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony. Konwencja wskazuje ponadto rodzinę jako najlepsze środowisko, w którym maluch powinien się wychowywać i określa szereg jego praw:

• Prawa cywilne umożliwiają rozwój dziecka. Zgodnie z nimi ma ono prawo do życia i rozwoju, do tożsamości, wolności, godności, szacunku, nietykalności osobistej, do swobody myśli, sumienia, wyznania, do wyrażania własnych poglądów. Nieletni mają także prawo do wychowywania w rodzinie oraz do wolności od przemocy fizycznej i psychicznej.
• Wśród praw socjalnych znajdują się obowiązki państwa i dorosłych, by stworzyć odpowiednie warunki do rozwoju dziecka. Zgodnie z nimi pociechy mają prawo do odpowiedniego standardu życia, ochrony zdrowia, zabezpieczenia socjalnego, a także do wypoczynku i czasu wolnego.
• Prawa kulturalne zapewniają dzieciom prawo do bezpłatnej i obowiązkowej nauki w zakresie szkoły podstawowej, do korzystania z dóbr kultury, do informacji i do znajomości swoich praw.
• Prawa polityczne umożliwiają dziecku wyrażanie swoich poglądów i uczestnictwo w życiu swojej grupy, społeczności i państwa. Dają także prawo stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych.
• Dzieci mają także prawa ekonomiczne, które zapewniają im tak prawo do nauki, jak i ochronę prawa pracy podejmowanej w ramach obowiązku nauki czy wakacyjnego zarobku.

KONSTYTUCJA RP

Prawa dziecka, w szerszym rozumieniu praw człowieka, zostały uwzględnione w art. 30[2] Konstytucji RP. Głosi on przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka, z której wywodzą się wolność i równość. Oznacza to, że żaden człowiek, nawet najmłodszy, nie jest niczyją własnością, posiada wolną wolę i może sam podejmować decyzje, ponosząc za nie odpowiedzialność. Ma przy tym takie same prawa i musi być traktowany bez dyskryminacji. Dodatkowo art. 72[3] Konstytucji wprowadza zasadę dobra dziecka, która chroni najmłodszych przed przemocą, wyzyskiem, okrucieństwem i demoralizacją. Zgodnie z nią dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej posiada prawo do tejże opieki i pomocy władz publicznych. Konstytucja RP ustanawia ponadto instytucję Rzecznika Praw Dziecka[4], który stoi na straży tych praw i wolności. Szczegółowo prawa dziecka w polskim ustawodawstwie uregulowane są w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, Kodeksie cywilnym oraz w ustawach o postępowaniu w sprawach nieletnich i o systemie oświaty. Obowiązkiem państwa, ale przede wszystkim nas, dorosłych, rodziców, opiekunów, jest zagwarantować, by dzieci mogły ze swoich praw świadomie korzystać.

Pamiętaj:

• Prawa dziecka, tak jak prawa człowieka, są niezbywalne i nie mają związku z obowiązkami maluchów. Jeśli pociecha nie wykonuje swoich obowiązków, np. nie chodzi do szkoły i wagaruje, nie można odebrać jej praw, np. do ochrony przed przemocą fizyczną i psychiczną. Inną sprawą jest szlaban na komputer, a inną poniżające traktowanie.

Nasza rada:

• Warto zapoznać dziecko z jego prawami, by mogło wymagać ich respektowania. W ten sposób maluch buduje swoją wartość i potrafi obronić się przed przemocą czy dyskryminacją. Zyskuje także poczucie bezpieczeństwa, bo na straży jego praw stoją odpowiednie instytucje. Im dziecko będzie starsze, tym będzie bardziej świadomie podchodziło do swoich praw. W ten właśnie sposób budujemy społeczeństwo obywatelskie.

[1] https://brpd.gov.pl/konwencja-o-prawach-dziecka

[2] https://www.arslege.pl/zasada-ochrony-godnosci-czlowieka/k15/a5261/

[3] https://www.arslege.pl/zasada-dobra-dziecka/k15/a5303/

[4] https://brpd.gov.pl/