Komórki macierzyste – czy warto je przechowywać?

Komórki macierzyste mają ogromny potencjał. Wykorzystuje się je w leczeniu wielu chorób, ponieważ potrafią odbudowywać uszkodzone komórki. Wszystkie możliwości terapeutyczne, jakie dają komórki macierzyste, nie są jeszcze znane naukowcom. Bez wątpienia jednak są przyszłością medycyny. Lista schorzeń, w których przeszczepianie komórek macierzystych jest terapeutycznym standardem, wciąż rośnie.

CZYM SĄ KOMÓRKI MACIERZYSTE?

Komórki macierzyste, zwane także komórkami pnia (stem cells), to jedne z pierwotnych komórek organizmu, które dzięki swym plastycznym właściwościom potrafią się namnażać i przekształcać w inne typy komórek potomnych. Te z kolei w trakcie swojego rozwoju ulegają specjalizacji i mają zdolność budowania poszczególnych tkanek i narządów. Kolejną ich zaletą jest zdolność do samoodnawiania, dzięki której potrafią zastąpić obumarłe lub zniszczone komórki. Dlatego właśnie komórki macierzyste są wykorzystywane przez lekarzy do odbudowy uszkodzonych komórek. Naukowcy od kilku dekad znają te zdolności komórek pnia, jednak do dzisiaj nie potrafią odkryć ich pełnego potencjału.

DO CZEGO PRZYDAJĄ SIĘ KOMÓRKI MACIERZYSTE?

W każdym organizmie, przez całe jego życie, powstają komórki, które następnie specjalizują się i obumierają. W ich miejsce powstają nowe – właśnie z komórek macierzystych. Wyróżnia się cztery ich rodzaje:

• komórki totipotencjalne

różnicują się do każdego typu komórek; może z nich powstać każda struktura nowego organizmu (np. komórka jajowa)

• komórki pluripotencjalne

mogą przekształcić się w każdą inną komórkę z wyjątkiem jednej – totipotencjalnej; różnicują się do trzech listków zarodkowych: mezodermy, ektodermy i endodermy

• komórki multipotencjalne

różnicują się w komórki w ramach jednego listka zarodkowego; należą do nich krwiotwórcze komórki macierzyste, których źródłem jest ludzka krew pępowinowa

• komórki unipotencjalne

różnicują się w komórki ściśle określonego typu komórek dojrzałych, czyli komórek określonej tkanki czy narządu; występują we wszystkich narządach podczas życia płodowego, a w ograniczonej ilości także w dojrzałych organizmach

SKĄD POZYSKUJE SIĘ KOMÓRKI MACIERZYSTE?

Komórki macierzyste znajdują się m.in. we krwi obwodowej i szpiku kostnym. Najwięcej ich znajduje się jednak we krwi pępowinowej. Są to krwiotwórcze komórki macierzyste, zaliczane do grupy komórek multipotencjalnych. Mogą one dać początek komórkom szpiku, krwi i mięśni. Oprócz tego można je pozyskać ze sznura pępowinowego, który zawiera specjalne komórki macierzyste o nieco innych właściwościach, zwane komórkami mezenchymalnymi. Niezwykle łatwo różnicują się one w inne typy komórek, np. w nerwowe, kostne czy chrzęstne. Wykorzystuje się je w eksperymentalnym leczeniu chorób, takich jak dziecięce porażenie mózgowe, stwardnienie zanikowe boczne czy uszkodzenie chrząstek stawowych.

JAK POZYSKUJE SIĘ KOMÓRKI MACIERZYSTE Z KRWI PĘPOWINOWEJ I SZNURA PĘPOWINOWEGO?

Do niedawna krew pępowinowa była utylizowana razem z łożyskiem i pępowiną. Kiedy jednak odkryto, jaki potencjał w niej drzemie, zaczęto ją pobierać w celu wyizolowania komórek macierzystych. Są one następnie przechowywane i wykorzystywane w leczeniu. Komórki macierzyste z krwi pępowinowej są znacznie bardziej skuteczne w leczeniu niż komórki macierzyste pobrane od osoby dorosłej. Co ważne, pobieranie krwi pępowinowej jest zabiegiem nieinwazyjnym i neutralnym dla noworodka. Wykonuje się go po przecięciu pępowiny z części, która jest połączona z łożyskiem. Pobrania dokonuje położna za pomocą sprzętu dostarczonego przez rodziców przed porodem. Natomiast komórki sznura pępowiny pobierane są z tkanki, która otacza naczynia pępowinowe. Można je równie łatwo pozyskać po porodzie, a zabieg jest nieinwazyjny i bezbolesny. Położna odcina fragment pępowiny (ok. 10-15 cm) i umieszcza go w specjalnym pojemniku.

JAK PRZECHOWUJE SIĘ KOMÓRKI MACIERZYSTE?

Ze szpitala komórki są transportowane przez upoważnioną przez bank komórek macierzystych osobę. W banku komórki macierzyste przechowywane są w specjalnych workach mrożeniowych, które umieszcza się w kasetach i następnie w zbiornikach z chłodzonych ciekłym azotem. Krew pępowinową można przechowywać bezterminowo, ponieważ nie traci one swoich właściwości. Natomiast tkanka sznura pępowiny jest badana w laboratorium i preparowana, a następnie również zamrażana.

CZY WARTO PRZECHOWYWAĆ KOMÓRKI MACIERZYSTE?

Odpowiedź jest prosta: warto przechowywać komórki macierzyste, ponieważ niejednokrotnie potrafią one uratować życie. Komórki pozyskane z krwi pępowinowej mają ogromną przewagę nad komórkami pozyskanymi ze szpiku, choć można je pobrać jedynie przy porodzie. Komórki te mają większą zdolność do namnażania, a zgodność pomiędzy biorcą a dawcą jest niezwykle łatwa. Co ważne, komórki macierzyste pochodzące ze sznura pępowinowego mogą być wykorzystywane w leczeniu całej rodziny, ponieważ w ich przypadku nie jest wymagana restrykcyjna zgodność tkankowa, jak np. w przypadku krwi.

Czy wiesz, że…

• …lista chorób leczonych komórkami macierzystymi wciąż rośnie? Można je wykorzystywać m.in. przy ostrych i przewlekłych białaczkach, niedokrwistości, zespołach rozrostowego układu chłonnego, chorobach związanych z zaburzeniami lub brakiem funkcji enzymów, chorobach fagocytów, niektórych chorobach dziedzicznych (jak osteoporoza) i nowotworach złośliwych.