Olejki eteryczne a zdrowie

Jeszcze niedawno, bo do połowy XX wieku, olejki eteryczne były uznawane przez botaników za produkt odpadowy, który nie ma wpływu na rozwój rośliny. Dziś pozyskuje się je na skalę przemysłową i wykorzystuje jako przyprawy oraz środki terapeutyczne w ziołolecznictwie i aromaterapii. Jaki wpływ mają na nasze zdrowie? I czy można z nimi przesadzić?

CZYM SĄ OLEJKI ETERYCZNE?

Olejki eteryczne to ciekłe i lotne substancje wonne, pozyskiwane z roślin – świeżych oraz suszonych. Pod względem chemicznym stanowią one skomplikowane mieszaniny rozmaitych związków i substancji naturalnie występujących w komórkach tkanki wydzielniczej.

Do dziś badacze rozpoznali około dwóch tysięcy gatunków roślin olejkodajnych, czyli takich, w których składzie olejki eteryczne mogą mieć nawet 20% udziału. Dotyczy to szczególnie aromatycznych owoców, kwiatów i liści. Olejki eteryczne to ponadto substancje lotne niestabilne, które można odparować. Uwolnieniu zapachu z rośliny sprzyja wówczas ciepło.

JAK MOŻNA WYKORZYSTAĆ OLEJKI ETERYCZNE?

Na olejkach eterycznych poznano się już w starożytności. Wtedy to przeciw mikrobowe własności olejków roślinnych wykorzystywano do balsamowania mumii czy dezynfekowania świątyń. Znane i uważane za lecznicze były wówczas również substancje pozyskiwane z drzewa sandałowego, cedru, szafranu, mirry, lawendy, róży i cynamonu. Obecnie olejki eteryczne wykazują różne zastosowania. I choć przez długi czas używano ich głównie do produkcji perfum, coraz częściej zastępuje się je syntetycznymi związkami zapachowymi.

Pewnie niewielu z nas olejki eteryczne powiązałoby z kuchnią. Warto uświadomić sobie fakt, że roślinne substancje lotne często wykorzystuje się właśnie w przemyśle spożywczym. Ich zastosowanie ma za zadanie poprawić smak potraw i pobudzić trawienie. Podążając tym tokiem rozumowania, trudno nie znaleźć uzasadnienia dla dodawania pozyskiwanych z roślin aromatów do różnego rodzaju napojów alkoholowych, bezalkoholowych i wód np. miętowej czy różanej. Producenci wyrobów tytoniowych oraz słodyczy często używają ich do aromatyzowania produktów.

Choć przez lekarzy i farmaceutów olejki eteryczne nie są traktowane jak leki, to od tysięcy lat ich właściwości wykorzystuje się je w medycynie naturalnej. Przez wzgląd na ich działanie przeciwbakteryjne, stosuje się je również w kosmetologii i dermatologii (np. do zwalczania grzybic i pasożytów skórnych).

W aromaterapii, której celem jest poprawienie samopoczucia fizycznego i psychicznego, wykorzystuje się natomiast ich właściwości zapachowe i relaksacyjne. Stosowanie niektórych olejków poprawia kondycję osób borykających się ze stanami lękowymi i depresją. W zależności od rośliny z jakiej pozyskiwana jest substancja zapachowa, woń olejku może działać pobudzająco, skutecznie poprawiając humor, bądź uspokajająco, pomagając się wyciszyć, a czasami nawet zasnąć.

Skuteczność olejków eterycznych potwierdza też wiele kobiet cierpiących na zespół napięcia przedmiesiączkowego oraz osoby skarżące się na rozmaite dolegliwości bólowe (w tym migreny).

 JAKI WPŁYW MAJĄ OLEJKI ETERYCZNE NA ZDROWIE?

Olejki eteryczne bywają mieszaninami nawet kilkuset różnorodnych związków chemicznych o skomplikowanej, nie zawsze całkowicie znanej i nierzadko zmiennej zawartości. Dlatego jednoznaczne potwierdzenie ich biologicznej aktywności jest bardzo trudne. Niektóre z nich działają drażniąco na zakończenia nerwów i rozszerzają naczynia krwionośne. Wywołują dzięki temu przekrwienia i stany zapalne, które przyspieszają wytwarzanie przeciwciał przez ustrój. Znajdziemy wśród nich olejki: rozmarynowy, eukaliptusowy, gorczyczny czy kamforę.

Olejki: tymiankowy, miętowy, anyżkowy, majerankowy i z drzewa herbacianego mogą być stosowane przeciwbakteryjnie. Powstrzymują rozwój drobnoustrojów. Odkażająco zadziałają również olejki z czosnku pospolitego i cebuli.

Olejki takie jak eugenol, kamfora czy mentol potrafią lokalnie uśmierzyć ból. Z kolei, jeśli zależy nam na działaniu wykrztuśnym, warto sięgnąć po olejki sosnowy, eukaliptusowy, szałwiowy, miętowy i czosnkowy. Pobudzają one bowiem wydzielanie śluzu i dezynfekują drogi oddechowe.

Na problemy trawienne polecane są olejki z roślin z rodziny baldaszkowatych (np. barszcz, mikołajek, trybula, przewiercień), które pobudzają soki żołądkowe. Olejki jałowcowy i pietruszkowy działa moczopędnie, a miętowy i tymiankowy żółciopędnie.

Olejki: walerianowy, lawendowy, cedrowy, goździkowy, tatarakowy i z melisy porażają ośrodki kory mózgowej i rdzenia przedłużonego. To skutecznie nas uspokaja i znieczula. Wspólną cechą olejków eterycznych jest duża skuteczność antyseptyczna i brak potwierdzonych przypadków uodpornienia się drobnoustrojów na ich działanie.

 CZY Z OLEJKAMI ETERYCZNYMI MOŻNA PRZESADZIĆ?

Olejki eteryczne wykazują działanie prozdrowotne i działają pomocniczo w łagodzeniu niektórych nieprzyjemnych dolegliwości psychofizycznych. Warto jednak pamiętać, że stosowane w zbyt dużej dawce mogą wywołać reakcję alergiczną lub doprowadzić do powstania pęcherzy i zapaleń na skórze. Olejków nie powinny stosować osoby cierpiące na astmę, alergię, epilepsję i kobiety w ciąży. Jeśli przesadzimy z olejkami eterycznymi w kuchni, to możemy doprowadzić do podrażnienia błon śluzowych i schorzeń układu pokarmowego. Pamiętajmy, że jeśli cierpimy na poważne choroby, to olejki eteryczne nas nie uleczą. Mogą jedynie wspomagać terapię farmakologiczną.

CZY WIESZ, ŻE…

• …skład olejków eterycznych kształtował się od początków ewolucji roślin? Miały one skutecznie wabić owady zapylające kwiaty oraz osłabiać konkurencję w świecie przyrody. Olejki eteryczne zawierają bowiem substancje allelopatyczne, czyli działają szkodliwie na rozwój niektórych gatunków flory. Rośliny wzrastające w zbiorowiskach wydzielają je, by hamować rozwój konkurencji. Z drugiej strony olejki eteryczne chronią rośliny olejkodajne przed roślinożercami. Wydzielają bardzo intensywny zapach, który działa odstraszająco.